Retro: Montjuic, een gevreesd circuit uit een ander tijdperk

Het Circuit de Catalunya, zoals het destijds werd genoemd, is gebouwd in het kader van de Olympische Spelen van 1992. Catalonië wilde naast de Olympische Spelen ook de Formule 1 naar Barcelona halen. Op het nieuwe circuit zouden eveneens de start en aankomst liggen van de ploegentijdrit in het wielrennen. Het mes sneed dus aan twee kanten.

Het is treffend dat het olympisch park werd neergepoot op de locatie van het vorige Formule 1-circuit van Barcelona: Montjuic, de iconische heuvel die vanuit het zuidwesten uitkijkt op de binnenstad. Montjuic speelde door de eeuwen heen een belangrijke rol in de geschiedenis van de stad en was in de twintigste eeuw ook het toneel van de Wereld Expo 1929. Nadien werden er op de vlakke heuveltop ook al een ander olympisch dorp en stadion gebouwd, een anti-fascistisch alternatief voor de Olympisch Spelen van 1938 in Berlijn. Maar door het uitbreken van de Spaanse burgeroorlog ging dat plan niet door. Barcelona ging onder Franco door enkele gitzwarte jaren. Het kasteel op de top van Montjuic werd gebruikt als gevangenis waar heel wat politieke tegenstanders werden geëxecuteerd.

Montjuic was ook een van de drie stratencircuits waarop voor de oorlog aan autosport werd gedaan middels de Penya Rhin Grand Prix. De gevierde Italiaan Tazio Nuvolari won in 1926 de vierde en laatste editie.

Na de oorlog werd de autosport in heel Europa weer opgepikt. In Barcelona gebeurde dat eerst op een stratencircuit in Pedralbes, een buitenwijk van de stad. Maar na het Le Mans-drama in 1955 verdween dat gevaarlijke stratencircuit van de kalender. De Formule 1 vond in de jaren '60 onderdak in Jarama, buiten Madrid. Na enkele jaren wisselde Jarama de Grand Prix van Spanje weer af met Barcelona, net zoals dat in Groot-Brittannië gebeurde met Silverstone en Brands Hatch.

Bruce McLaren passeert het Palacio de la Agricultura, nu een theater, in de editie 1969

Op Montjuic werd een nieuw stratencircuit uitgetekend dat de verbeelding tartte. Een omloop zoals Monaco met haarspeldbochten, hoogteverschillen en camber, maar daarnaast ook een met enkele bijzonder snelle passages. Een reeks geïmproviseerde vangrails moest de wagens scheiden van een rij bomen. Zelfs voor die tijd was Montjuic een baan met een pittig karakter, maar op een kalender met ook de Nürburgring en het oude Spa vormde de omloop geen uitzondering. Het was ook een bloemlezing van de geschiedenis van de heuvel en de stad. De pitlane en paddock werden uitgetekend aan het olympisch stadion. Na een afdaling langs het Griekse theater scheurden de wagens voorbij de Fontana Magica, de magische fontein, en het nationale kunstmuseum van Catalonië. 

Slechts vier keer - tussen 1969 en 1975 - streek de Formule 1 neer op het mooiste plekje van Barcelona. Tegen 1975 waren de tijden al behoorlijk veranderd en stak het onveilige karakter van Montjuic de kop op. Verschillende rijders protesteerden tegen de amateuristische manier waarop sommige vangrails waren geïnstalleerd. Het gruwelijke overlijden van François Cevert en Helmuth Koinigg in Watkins Glen - in 1973 en 1974, in beide gevallen na contact met losgekomen vangrails - lag nog vers in het geheugen. 

Tom Pryce en Arturo Merzario knokken voor positie aan een van de sites van de Wereldtentoonstelling van 1939

Onder druk van de autosportbond FISA werden de vangrails op het laatste moment verbeterd, maar die noodgreep bleek bijzonder haastig te zijn uitgevoerd. Tijdens een fotosessie voor aanvang van het weekend leunde wereldkampioen Emerson Fittpaldi op een van de vangrails en die viel door zijn gewicht uit elkaar. Jackie Stewart, niet meer actief maar ter plaatse als verslaggever en een voorvechter van verbeterde veiligheid, stelde vast hoe enkele vangrails losjes in elkaar zaten. Onder druk van de nieuwe rijdersvakbond GPDA werd de eerste vrijdagtraining geboycot, in de tweede training gingen enkel rijders die niet tot de GPDA behoorden de baan op. De lokale organisatie probeerde andermaal enkele herstellingen uit te voeren, maar op zaterdag besloot Fittipaldi dat het geleverde werk nog altijd beneden peil was. Na drie ronden met een slakkengang parkeerde Emmo zijn McLaren M23 in de garage, sprong uit de wagen en vertrok naar huis.

Maar het statement van de regerend wereldkampioen en een negatieve uitkomst van een stemming ten spijt, ging de race gewoon door zonder hem. Het zou even tragische als verstrekkende gevolgen hebben. In de 26ste ronde ging het namelijk faliekant mis toen Rolf Stommelen de achtervleugel van zijn Embassy Hill verloor. Stommelen tolde op en ging vervolgens over de vangrail het publiek in. Vijf mensen kwamen om het leven, waaronder een fotograaf en een brandweerman. Het drama was compleet, het lot van de gevaarlijke omloop bezegeld. Het gebrul van motoren zou nooit meer terugkeren naar Montjuic.

De haarspeldbochten deden denken aan Monaco

De Formule 1 bleef vervolgens in Madrid en Jarama en trok na een korte onderbreking naar het Zuid-Spaanse Jerez. Tot de Olympische Spelen van 1992 naar Barcelona werden gehaald, en naast het olympisch dorp op Montjuic ook het een autocircuit werd gebouwd bij Montmelo, een halfuurtje buiten de stad. De cirkel was rond. Vandaag, 28 jaar na Barcelona 1992, is Montjuic nog steeds een trekpleister en het toneel van tal van festivals en musea. Enkel een gedenksteen met de namen van alle winnaars geeft prijs dat er op de prachtige straten van de meest historische plek van Barcelona ooit werd geracet. De geschiedenis van de race loopt gelijk met die van de stad zelf. Een spectaculaire plek vol historie, maar ook met een zwarte rand.

De start van de beruchte Formule 1 Grand Prix van Spanje 1975