Herinneringen aan de Dutch GP: Sir Jackie Stewart

Hij behaalde er overwinningen maar verloor er ook vrienden. Je zou het Sir Jackie Stewart vergeven als hij vanwege dat laatste een aversie zou hebben tegen Zandvoort. Maar niets is minder waar: hij is dol op het circuit in de Noord-Hollandse duinen. "Op de eerste plaats bewaar ik veel mooie herinneringen aan Zandvoort, aangezien ik er meer dan eens heb gewonnen, maar ik heb ook veel nare herinneringen aan dat circuit", vertelt Stewart aan Motorsport.com. "Een van mijn beste vrienden, Piers Courage, is omgekomen op Zandvoort. En Roger Williamson is er verongelukt tijdens een race die ik won. In beide gevallen waren er niet voldoende brandblussers aanwezig om het vuur te doven. Dat zou vandaag de dag ondenkbaar zijn. Er staan tegenwoordig ook altijd mensen klaar om de coureur uit de auto te halen. Dat was toentertijd ook niet zo. Er is dus veel ten goede veranderd."

Stewart leverde zelf een belangrijke bijdrage aan het veiliger maken van de Formule 1. "Ik heb zelf hard aangedrongen op verandering omdat ik als wereldkampioen wel wat invloed had. Ik zag het als mijn taak om iets aan de onveiligheid te doen." En met succes. De sport is tegenwoordig stukken veiliger dan in de jaren zestig en zeventig. "Alle dingen die moesten gebeuren, zijn gebeurd. Maar dat betekent nog niet dat we moeten stoppen met de sport veiliger te maken. Die ontwikkeling moet doorgaan." Met name brand was in de tijd van Stewart een groot probleem. "De brandstof zat helemaal om ons heen. Soms zelfs boven onze knieën. Als er een ongeluk gebeurde, was het gelijk goed mis", aldus de 82-jarige Schot.

In het spoor van Clark

Stewart verscheen in 1965 voor het eerst aan de start van een Formule 1-race op Zandvoort. "Ik werd tweede achter Jim Clark", zegt Stewart onmiddellijk bij het horen van het jaartal. "Dat jaar finishte ik drie races als tweede achter Jimmy. Hij werd later een van mijn beste vrienden. We kwamen allebei uit Schotland, misschien speelde dat ook mee. Voor mij was het een ‘big deal’ om tweede te worden achter hem, want ik vind Jim Clark de op een na beste coureur aller tijden, na Juan Manuel Fangio. Ik heb hem dus hoger zitten dan Ayrton Senna en Michael Schumacher." Stewart gaf zijn ogen dan ook goed de kost achter de Lotus 25. "Jimmy reed altijd heel netjes. Het was fantastisch om hem aan het werk te zien. Van de race op Zandvoort in '65 herinner ik me vooral dat ik samen met hem voor de rest uitreed." 

"Dat ik aardig in de buurt van Jimmy kon blijven, vond ik heel knap van mezelf", weet Stewart nog. "Ook omdat de Lotus destijds zonder twijfel de beste auto was. Met die auto had je de meeste grip. En Jimmy reed er zo soepel mee dat hij niet de mechanische problemen kreeg die veel andere Lotus-rijders wel troffen. Het is zelfs zo dat er meer coureurs verongelukten in een Lotus dan in welke andere auto dan ook. Maar Jimmy gaf de wagen niet op zijn donder, hij ging er heel zorgzaam mee om. Dat was zijn manier van rijden. Daardoor vergde hij niet zoveel van zijn materiaal als sommige andere coureurs. De auto’s van Colin Chapman waren nou eenmaal heel fragiel. Jimmy kwam uiteindelijk om het leven door een mechanisch probleem, al weten we nog steeds niet wat er precies is misgegaan. Het kan zelfs een bandenfalen zijn geweest, we hebben geen idee."

Stewart, die zelf tijdens zijn eerste Formule 1-jaren met een BRM reed, is vol lof over het oude Zandvoort. "Het was een zeer goed circuit om op te racen. Het enige probleem was dat als het op een droge dag begon te waaien dat wel vijf seconden per ronde verschil maakte." Stewart doelt dan natuurlijk op het zand van de omliggende duinen, dat op het asfalt kwam te liggen. "Je zag het niet, maar het was er wel. Om die reden was het niet de beste baan om op te testen. Je wist van tevoren nooit of het een productieve dag zou worden, omdat het niet ondenkbaar was dat je ineens zes seconden langzamer ging als de wind opstak."

Winst en verlies

In 1968 behaalde Stewart zijn eerste overwinning in de Nederlandse Grand Prix. In de regen. "Dat was een goede", zegt Stewart over die zege. "Ik weet nog dat ik die wedstrijd met een vrij grote voorsprong heb gewonnen. Ik vind het wel leuk om in de regen te rijden. In Schotland leer je wel hoe dat moet! Op de Nürburgring hadden we dat jaar ook een regenrace en daar won ik met maar liefst vier minuten voorsprong. Dat was een van mijn beste overwinningen."

In 1969 won Stewart onder droge omstandigheden op Zandvoort. "Dat was een mooi seizoen. De Matra was goed en de Ford-motor fantastisch. Het mooiste aan mijn periode in de Formule 1 vind ik nog wel dat er veel andere geweldige coureurs meededen. Jim Clark, Graham Hill, Jack Brabham, Jochen Rindt, Denny Hulme, Chris Amon en Piers Courage, om er maar een paar te noemen. En op Ferrari na reed iedereen met een Ford-motor. Dat zorgde voor een bepaald evenwicht dat vrij zeldzaam is in de Formule 1. Niemand genoot een grote voorsprong door de motor, waardoor het meer op de coureur aankwam. En op het team natuurlijk."

Onder de coureurs heerste een gevoel van kameraadschap. "We raceten niet alleen samen, we reisden ook samen naar de races, gingen samen op vakantie en bezochten samen feestjes. De rijdersbond GPDA was in die tijd ook heel sterk. Als iemand zich misdroeg of op een manier reed die onacceptabel was, dan werd diegene meteen daarop aangesproken. Dat gebeurde mede omdat de Formule 1 zo gevaarlijk was en er in die tijd zoveel dodelijke ongelukken waren. Mijn vrouw Helen heeft eens geteld dat er 57 mensen zijn omgekomen in de periode dat ik Grands Prix reed.”

Jackie Stewart krijgt een kus van zijn vrouw Helen na zijn zege in '68.

Foto: Rainer W. Schlegelmilch

Dat rijden in de Formule 1 levensgevaarlijk was, werd ook tijdens de Nederlandse Grand Prix van 1970 duidelijk. "Dat was het jaar dat Piers verongelukte. Jochen won de race en ik werd tweede. Piers zijn dood kwam erg hard aan. We wisten dat het Piers was omdat de helm van zijn hoofd was gekomen en op de baan was beland", aldus Stewart. "Omdat ik een beetje de leider van de groep was geworden, moest ik uitzoeken hoe je iemands lichaam thuis kreeg. Landen hebben daar verschillende regels voor en commerciële luchtvaartmaatschappijen namen destijds geen doodskisten mee, dus dat gebeurde met een vrachtvliegtuig. Ik weet nog dat toen Piers was verongelukt, het erg lastig was om hem Nederland uit te krijgen. Maar het was dus mijn taak om dat te regelen, net zoals ik later dat jaar van alles moest doen na het ongeluk van Jochen in Italië. Ik heb veel dingen geleerd die ik liever niet had geleerd."

In 1973 zegevierde Stewart voor het laatst op Zandvoort, maar deze overwinning werd overschaduwd door de tragische dood van Roger Williamson. "Hij zat klem onder de brandende auto, maar was nog bij bewustzijn. Dat wist ik natuurlijk niet toen ik in de auto zat, maar dat vertelde David Purley mij naderhand. Purley was gestopt en wist dat hij nog leefde omdat hij hem zag bewegen. Hij maande ons ook te stoppen, maar er werd geen rode vlag gezwaaid dus we moesten wel door blijven rijden. Door de helling van het circuit reden we elke minuut en pak hem beet 25 seconden door een dik pak rook, waardoor we geen weet hadden van wat er zich daar afspeelde. De brand ging uiteindelijk uit doordat er geen brandstof meer over was. Het was verschrikkelijk." Behalve Purley stopte niemand. Stewart: "De mentaliteit in die tijd was dat de race door moest gaan. Je reed door en het afhandelen van de ongelukken liet je aan de organisatie van de race over. Maar de mensen die langs de baan stonden hadden soms geen apparatuur om met de wedstrijdleiding te communiceren en waren vaak ongetraind."